Niemcy


Sztandarową powieścią preromantyzmu jest dzieło Goethego z 1774 Cierpienia młodego Wertera. Powieść ta wyrażała w sposób niezwykle trafny "ducha epoki" i stanowiła wstęp do zbliżającego się przełomu w sztukach. Po jej publikacji Europa, a szczególnie Niemcy, zaznały fali samobójstw młodych ludzi - na wzór postępowania bohatera Goethego.

W literaturze niemieckiej centralnym symbolem romantycznej tęsknoty (albo lepiej: jej celu) jest czarny kot, traktowany również jako symbol romantyzmu. Novalis wprowadził ten symbol do swej fragmentarycznej powieści Heinrich von Ofterdingen, w której średniowieczny młodzieniec wędruje przez świat, szukając wymarzonego raju. Dociera do czarodziejskiej krainy, w centrum której znajduje się niebieski kwiat - mieszanina rośliny, człowieka oraz dobrego duszka. Ten symbol oznacza nieskończoną tęsknotę i miłość oraz dążenie do nieskończoności.

W niemieckojęzycznej literaturze romantyzm reprezentują, w okresie wczesnym: romantycy z kręgu jenajskiego, jak: Wilhelm Heinrich Wackenroder, Ludwig Tieck, Novalis, August Wilhelm Schlegel, Friedrich Schlegel oraz działający w Berlinie Heinrich von Kleist, a później: Heinrich Heine, Joseph von Eichendorff, Adalbert Stifter i inni. W pierwszych dziesięcioleciach XX wieku wpływy romantyzmu wystąpiły w pojawiających się wtedy ruchach młodzieżowych, jak skauting, a w Niemczech: Bündische Jugend, Wandervögel, Waldjugend, Freischärler i inne. Symbole romantyzmu są wykorzystywane ponownie we współczesnym malarstwie fantastycznym i w literaturze, a także przez ruchy New Age. Nowe spojrzenie na romantyzm wniosła twórczość Arno Schmidta (1914-1979).

Francja


Do Francji romantyzm zawitał w początkach XIX wieku. Rozwijał się w czasach restauracji i za monarchii lipcowej. Był reakcją i ruchem protestu przeciw skostniałym formom klasycyzmu, szczególnie długo i silnie oddziałującego we Francji. Francuski romantyzm wywodzi się z ducha Rousseau i preromantyków, którzy wysuwali na pierwszy plan uczucie i stawiali je w opozycji do rozumu. Pojawił się rozległy ruch w kulturze, w którym jednostka emancypuje się od ograniczeń ancien régime'u (absolutyzmu) i wyraża swoje wyzwolenie. Wzrost sentymentalizmu ma świadczyć, że nie ma już konieczności opierania się wyłącznie na racjach rozumu. Anne-Louise Germaine de Staël-Holstein (znana jako Madame de Staël, 1766-1817) i Alphonse de Lamartine (1790-1869) są dobrymi przykładami twórców poszukujących nieskończonego w każdej, najdrobniejszej nawet emocji, osoby traktowanej jako świat sam w sobie. Człowiek staje się tym, kim kiedyś dla artysty był Bóg – to w głębinach ludzkiego, pojedynczego serca szuka się teraz prawd ostatecznych.

Wielkie nazwiska twórców francuskiego romantyzmu otwiera François-René de Chateaubriand (1768-1848) oraz Charles Nodier (dzięki zorganizowaniu swojego Cénacle (koło artystyczne) w Bibliothèque de l'Arsenal). Następnie dołączyli: Victor Hugo (1802-1885), Stendhal (1783-1842), Théophile Gautier (1811-1872), Alfred de Vigny (1797-1863), Charles Leconte de Lisle (1818-1894), Gérard de Nerval (1808-1855) oraz Joséphin Soulary (1815-1891). Charles Baudelaire w Sztuce romantycznej wymienia również takich twórców jak Jean de Falaise, Champfleury, Pierre Dupont, Jules Janin, Filibert Rouviere, Gustave Flaubert, Charles Asselineau, August Barbier, Marceline Desbordes-Valmore, Pétrus Borel, Hegezyp Moreau, Gustave Le Vavasseur.

We Francji romantyzm trwał dłużej niż do roku 1830, jednak do tego czasu miał inną dynamikę niż w późniejszym okresie: początkowo dominował indywidualizm. Bohater romantyczny miał naturę arystokratyczną i gardził tłumem. Odczuwał niesmak w stosunku do życia, ale czcił przodków i dawne czasy. Marzył o samotności i przeżywał głębokie, skomplikowane i "niemożliwe" uczucia miłosne. Ucieleśniał wieczystą niezgodę wobec powszechnie wyznawanych ideałów; był przy tym niezdolny do czynu. Po roku 1830 wizja romantyczna zmienia charakter: więcej uwagi poświęca się społecznym uwarunkowaniom kondycji ludzkiej. Bohater romantyczny angażuję się w walkę o wyzwolenie. Jego namiętności znajdują ujście w jego działalności (wyzwolenie narodowe, walka o emancypację klas niższych, walka z niewolnictwem w koloniach). Sztandarową postacią staje się Lorenzo de Médicis – bohater Alfreda de Musset. Wielką rolę w przełamaniu dominacji ideału epoki klasycyzmu odegrał dramat Victora Hugo Hernani, który stał się powodem znamiennej walki klasyków z romantykami.